Przegląd nowości

„Il Re Pastore“ Marii Teresy Agnesi na Śląsku

Opublikowano: poniedziałek, 17, grudzień 2018 13:10

Niezwykle ciekawe wydarzenie muzyczne przygotowywane jest na Śląsku. Powstaje we współpracy Akademii Muzycznej w Katowicach – Katedry Klawesynu i Historycznych Praktyk Wykonawczych, Opery Śląskiej w Bytomiu, Agencji Parnassus oraz Stowarzyszenia Art in Action z WiedniaBędzie nim wystawienie opery barokowej Marii Teresy Agnesi Il Re Pastore.

Maria Teresa Agnesi 1

Urodzona 17 października 1720 w Mediolanie, córka Pietro Agnesi, siostra Marii Gaetany. Podczas akademii literacko-muzycznych odbywających się w salonie Agnesich, młodziutka 19-letnia Maria Teresa pokazuje swój talent z najlepszej strony jako kompozytorka, klawesynistka, śpiewaczka i librecistka. Jako dziecko występowała wspólnie ze swoją starszą siostrą – Marią Gaetaną Agnesi (1718-1799), późniejszą słynną genialną matematyczką już w wieku dziecięcym mówiącą biegle po łacinie, grecku, hebrajsku, francusku i niemiecku. Charles de Brosses, gość 16 lipca 1739 roku w salonie Agnesich, przekazuje dzień później listownie swemu przyjacielowi Bouhier, podkreślając zakres umiejętności utalentowanej Marii Teresy. Uznawana za najlepszą klawesynistkę swojej epoki i znakomitą śpiewaczkę, najwyżej cenione są jej osiągnięcia jako kompozytorki.


Jej twórczość obejmuje nie tylko liczne kompozycje wokalne (arie, kantaty etc., wśród których znajdujemy zbiór zadedykowany cesarzowej Marii Teresie Austriackiej i wiele innych zadedykowanych Marii Józefinie Saksońskiej w Dreźnie), ale i instrumentalne (liczne sonaty, fantazje na klawesyn, koncerty fortepianowe i in.). Główną zasługą są jej znakomite opery, do których pisała niejednokrotnie libretta. Styl jej kompozycji operowych to opera seria, zgodnie z duchem epoki. Pierwsze dzieło teatralne Agnesi to Il restauro d’Arcadia, przedstawione w Teatro Ducale w Mediolanie w 1747 roku zostało przyjęte z dużym sukcesem. W tym samym czasie kompozytorka zadedykowała zbiór swoich arii oraz utworów instrumentalnych władcom Saksonii i Austrii. Sama cesarzowa Austrii Maria Teresa wykonywała często utwory kompozytorki. Następna opera, Il Ciro in Armenia do libretta własnego kompozytorki została zaprezentowana w Regio Ducal Teatro w Mediolanie w 1753 roku. W 1766 roku jej Insubria consolata została wykonana w Mediolanie z okazji zaręczyn Beatrice d’Este z Arcyksieciem Ferdynandem Habsburskim. Książę G. Riccati pisze z Treviso 4 września 1750 do jej siostry Marii Gaetany z prośbą wstawiennictwa u Marii Teresy celem zamówienia kompozycji kontrapunktycznej, którą chciałby włączyć do swego traktatu o kontrapunkcie jako przykład najwyższej klasy rzemiosła artystycznego. W liście z 23 września 1750 do Marii Teresy składa jej podziękowanie za przesłane mu przepiękne arie i kantaty Agnesi, które ocenia bardzo wysoko. Jest to wg L. Anzoletti również jedyny zachowany dowód uznania dla jej działalności kompozytorskiej, gdyż ogromna twórczość Agnesi pozostała w formie manuskryptu a większość rękopisów zaginęła.

Maria Gaetana Agnesi

13 czerwca 1752 trzydziestodwuletnia Maria Teresa w niedługim czasie po stracie ojca poślubia Pietro Antonio Pinottiniego, przy czym małżeństwo pozostaje bezdzietne. Maria Teresa kontynuuje działalność kompozytorską i koncertową. Pier Domenico Soresi dedykuje jej swoją Cantata per musica, wydaną drukiem w Mediolanie w 1756 roku. Agnesi cieszyła się dużą popularnością w Wiedniu i Dreźnie, na co niewątpliwie miał wpływ wyjątkowo wysoki poziom kultury muzycznej Wiednia, który to poziom miasto utrzymuje do dziś. Widzimy to również w przepięknym wydaniu kopii manuskryptu jej oper La Sofonisba oraz Il Re Pastore (libretto Pietro Metastasio) jak i jej arii skomponowanych dla dworu wiedeńskiego znajdujacych się w Bibliotece Narodowej Austrii w Wiedniu w Musiksammlung Albertina. Cała twórczość operowa Agnesi dedykowana jest kultowi klasycznych heroin i herosów, kobiet i mężczyzn, jak to było typowe w ówczesnej epoce i szczególnie dobrze widziane na dworze Marii Teresy cesarzowej austriackiej. Maria Teresa Agnesi umiera w Mediolanie 19 stycznia 1795 roku. Portret artystki znajduje się w Muzeum Teatralnym La Scali, inne jej podobizny znajdujemy w encyklopedii „Historia Mediolanu“ t. XII, XIV.

Cała twórczość kompozytorki pozostaje w kontekście stylistyki kompozytorów lombardzkich lat pięćdziesiątych siedemnastego stulecia. Pół-publiczna kariera Agnesi jako solistki klawesynistki oraz śpiewaczki jak i kompozytorki była możliwa dzięki ówczesnemu statusowi kobiet w Austrii i w Lombardii, kóry charakteryzował się znacznym zmniejszeniem obecności kobiet w klasztorach oraz ich szerokim uczestnictwem w życiu publicznym. Kobiety cieszyły się dużą niezależnością i emancypacją.


Do dobrego tonu należało najlepsze możliwe wykształcenie rozwijające ich talenty. W tym czasie znajdujemy ogromną ilość kompozytorek i solistek o międzynarodowej karierze, jak Maria Theresia Paradis, Jozefa Auernhammer (uczennice i koleżanki po fachu wysoko cenione przez Mozarta), Maria Margherita Grimani – kompozytorka włoska aktywna w Wiedniu; wychowanka Metastasia i córka ambasadora Lombardii w Austrii Marianna Martinez, Anna Amelia Księżniczka Prus, Wilhelmina z Bayreuth – siostra Fryderyka Wielkiego, samego znakomitego flecisty i kompozytora oraz wiele innych.

Pietro Metastasio

Ogromny rozwój stylistyczny kompozytorki można zauważyć poczynając od względnej prostoty jej Ciro in Armenia do osiągniętego wirtuozostwa kompozycji stworzonych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. W Il Re Pastore i w Ulisse podstawą formalną są ritornella instrumentalne oraz arie da capo. Liczne arie w Il Re Pastore czy Sofonisbie są praktycznie dwuczęściowymi scenami. Te dwie opery, a w szczególności Sofonisbe można śmiało uważać za najwyższy punkt w twórczości kompozytorskiej Agnesi. Ostatnia aria Sofonisby, przed tragiczną śmiercią heroiny Gia s’appressa il fatal momento posiada wyjątkowo głęboki dramatyczny charakter i zbliża się w charakterze do stylu opera seria.


Muzyka instrumentalna Agnesi utrzymana jest w stylu północnowłoskim (liczne koncerty na klawesyn i orkiestrę smyczkową) i wymaga od wykonawcy najwyższej wirtuozerii, co świadczy o bardzo wysokim poziomie i umiejętnościach samej kompozytorki.

                                     „The new Grove Dictionary of Women Composers“ London 1996

Maria Teresa Agnesi 2

Opera barokowa Il Re Pastore Marii Teresy Agnesi zostanie zaprezentowana publiczności 19 grudnia  w Sali Koncertowej Akademii Muzycznej w Katowicach i 21 grudnia 2018 roku w Operze Śląskiej w Bytomiu. W spektaklu wystąpią: Aleksandra Zamojska (sopran) – Elisa, Ray Chenez (sopran/kontratenor) – Aminta, Samuel Marino (sopran/kontratenor) – Tamiri, Antonio Giovannini (sopran/kontratenor) – Alessandro, Sebastian Monti (tenor/kontratenor) – Agenore i gościnnie Kuniko Hara (sopran) – Voce del Cielo oraz Akademicka Orkiestra Barokowa w opracowaniu  muzycznym i dyrekcją  Arienne Dorothea Agnoletto.

                                                                                   Zapraszamy