Jest trzecim w Polsce – obok konkursów pianistycznego im. Fryderyka Chopina i skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego – członkiem Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych w Genewie, która skupia 129 najbardziej prestiżowych konkursów w Europie, obu Amerykach, Azji i Australii. Zaledwie siedem z nich to konkursy dyrygenckie. Tylko one bowiem wymagają podczas całego ich przebiegu największego zespołu wykonawczego, jakim jest orkiestra. Taki wysiłek finansowy podejmują organizatorzy konkursów dyrygenckich w: Barcelonie, Besançon (Francja), Katowicach, Parmie, St. Petersburgu, Trento i Verviers (Belgia).
Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga w Katowicach, choć nie najstarszy (np. w Besançon odbyło się już 51 konkursów), zaliczany jest do najważniejszych. Decyduje o tym m.in. największa liczba dopuszczanych kandydatów (50 wobec np. 15 w Barcelonie czy 20 w Besançon), rozległy repertuar wymagany regulaminem (od baroku do współczesności, z blisko czterdziestoma utworami od Wolfganga Amadeusa Mozarta po Witolda Lutosławskiego, w tym także utworów wymagających współpracy z solistami) i stosunkowo najszerszy skład międzynarodowego jury.
Atrakcyjność konkursu w Katowicach potwierdzają m.in. przyjazdy kandydatów już nagrodzonych lub wyróżnionych w innych, starszych konkursach, czy też ponowne zgłoszenia uczestników, którzy wcześniej nie zdołali dojść do finału. W V MKD (1995) startował np. Włoch Massimiliano Caldi, który jednak dopiero w 1999 roku zwyciężył w katowickim konkursie.
Początkowo konkurs katowicki został powołany jako ogólnopolski. Charakter międzynarodowy ma od 1979 roku (stulecie urodzin patrona – najbardziej w świecie znanego polskiego dyrygenta, twórcy Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, którą po wojennej przerwie reaktywowano w Katowicach, gdzie Mistrz, powróciwszy z wojennej tułaczki poprowadził ją dalej, aż do swojej śmierci). Jego inicjatorem był długoletni dyrektor Filharmonii Śląskiej, prof. Karol Stryja, ostatni z klasy dyrygentury Grzegorza Fitelberga w katowickiej uczelni muzycznej. Organizatorami Konkursu są: Filharmonia Śląska im. Henryka Mikołaja Góreckiego, Instytut Muzyki i Tańca oraz Fundacja Muzyczna Międzynarodowego Konkursu Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga.
Dotąd w Katowicach zwyciężyli: Claus Peter Floor (Niemcy, 1979), Chikara Imamura (Japonia, 1983), Michael Zilm (Niemcy, 1987), Makato Suehiro (Japonia, 1991), Victoria Żadko (Ukraina, 1995), Massimiliano Caldi (Włochy, 1999), Aleksander Marković i Modestas Pitrénas (Serbia i Litwa, 2003) oraz Eugene Tzigane (USA, 2007).
Jurorami IX MKD w 2012 roku będą: prof. Antoni Wit (przewodniczący) oraz: Mirosław Jacek Błaszczyk (Polska), Juozas Domarkas (Litwa), Piotr Gajewski (USA), Martinez Izquierdo (Hiszpania), Eugeniusz Knapik (Polska), John Neschling (Brazylia), Marek Pijarowski (Polska), Maximiano Valdes (Chile), Takuo Yuasa (Japonia), Michael Zilm (Niemcy). W przesłuchaniach II etapu jako soliści wystąpią znakomici wiolonczeliści Tomasz Strahl i Marcin Zdunik oraz świetne skrzypaczki Agata Szymczewska i Anna Maria Staśkiewicz.
Napłynęło 164 zgłoszeń z 37 krajów. Komisja weryfikacyjna do udziału zakwalifikowała 50 młodych dyrygentek i dyrygentów z 22 krajów: Australii (1), Austrii (2), Brazylii (2), Chin (2), Czech (1), Finlandii (1), Francji (1), Grecji (2), Holandii (2), Irlandii (1), Japonii (5), Kolumbii (1), Korei Południowej (4), Litwy (1), Meksyku (1), Niemiec (4), Nowej Zelandii (1), Polski (8), Rosji (3), Tajwanu (3), USA (3) i Wielkiej Brytanii (1).
Gdyby ktoś z zakwalifikowanych zrezygnował, mogą pojawić się w Katowicach również: Argentyńczyk, Hiszpan, Kazach, Portugalczyk, Rumun, Słowak, Węgier czy Włoch. W gronie 50 zakwalifikowanych jest 8 pań: cztery Polki, dwie Greczynki i po jednej dyrygentce z Rosji i Nowej Zelandii. Wśród Polek, które uczestniczyły już w poprzednim konkursie w Katowicach jest Marzena Diakun, która pięć lat temu zdobyła Nagrodę Starosty Bieruńsko-Lędzińskiego dla polskiego półfinalisty i Nagrodę ufundowaną przez STOART dla najlepszej polskiej uczestniczki oraz Maja Metelska, uhonorowana Nagrodą TVP.
Najmłodsi uczestnicy konkursu urodzili się w 1989 roku – w lutym Holender Olivier Pols, a 24 listopada – Polak Maciej Koczur. Najstarszymi uczestnikami konkursu będą urodzeni tego samego dnia, 7 września 1977 roku Alexander Negrin z Wielkiej Brytanii i Litwin Dainius Pavilionis, który na poprzednim katowickim konkursie w 2007 roku zdobył III wyróżnienie oraz Nagrodę im. Witolda Rowickiego za najlepsze wykonanie utworu polskiego kompozytora (Odwieczne pieśni Mieczysława Karłowicza). Z tego samego rocznika, o trzy miesiące od nich młodszy jest Tae Jung Lee z Korei Południowej.
Konkurs katowicki powołany został – zrazu jako ogólnopolski. Jego organizatorami są: Filharmonia Śląska im. Henryka Mikołaja Góreckiego, Instytut Muzyki i Tańca, Fundacja Muzyczna Międzynarodowego Konkursu Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga. Turniej ma charakter międzynarodowy od 1979 roku (stulecie urodzin patrona – najbardziej w świecie znanego polskiego dyrygenta, twórcy Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, którą po wojennej przerwie reaktywowano w Katowicach, gdzie Mistrz, powróciwszy z wojennej tułaczki poprowadził ją dalej, aż do swojej śmierci). Jego inicjatorem był długoletni dyrektor Filharmonii Śląskiej, prof. Karol Stryja, ostatni z klasy dyrygentury Grzegorza Fitelberga w katowickiej uczelni muzycznej.
Zwycięzca tegorocznego konkursu otrzyma Złotą Batutę i 25 tys. euro. Srebrnej i Brązowej Batucie – wyroby z bursztynowym elementem, znanej jubilerskiej firmy W. KRUK – towarzyszyć będą kwoty 20 i 15 tys. euro; laureaci trzech wyróżnień otrzymają od 5 do 10 tys. euro. Wśród nagród pozaregulaminowych szczególnie dla młodych dyrygentów cenne będą koncertowe zaproszenia 25 orkiestr i międzynarodowych festiwali polskich oraz z Portugalii, Japonii, Francji, Niemiec, Słowacji, Czech i Słowenii.
Ponieważ gmach Filharmonii Śląskiej im. Henryka Mikołaja Góreckiego jest w remoncie, konkurs rozegrany zostanie w katowickiej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego.
Kalendarium Konkursu jest następujące:
16 listopada
Oficjalne otwarcie konkursu i Inauguracyjny koncert prawykonań.
Wystąpią: Orkiestra Symfoniczna i Chór Filharmonii Śląskiej pod batutą Mirosława Jacka Błaszczyka. W programie: Uwertura koncertowa Stanisława Moryty i Beauty Radiated in Eternity Eugeniusza Knapika.
17 – 20 listopada
Konkursowe przesłuchania I etapu
20 listopada
Konferencja prasowa po I etapie z udziałem wszystkich jurorów; wręczenie dyplomów uczestnictwa.
Hotel „Monopol” w Katowicach
21 – 22 listopada
Konkursowe przesłuchania II etapu.
22 listopada
Konferencja prasowa po II etapie z udziałem wszystkich jurorów
Hotel „Monopol” w Katowicach
23 listopada
Konkursowe przesłuchania III etapu
23 listopada
Zamykająca konferencja prasowa wszystkich jurorów i laureatów konkursu.
Katowice, hotel „Monopol”
25 listopada
Oficjalne zamknięcie konkursu, po przerwie – koncert laureatów
26 listopada
Powtórzenie koncertu laureatów w Filharmonii Narodowej w Warszawie. Wykonawcy: Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Śląskiej, dyrygować będą laureaci konkursu.
(j.m)