Przegląd nowości

Muzyka dla dzieci i młodzieży wczoraj i dziś

• 

Szczegóły

Opublikowano: sobota, 17, luty 2024 19:52

Życie w naszym kraju zaskakuje nas coraz innymi sytuacjami, toteż przywykliśmy do permanentnej destabilizacji w wielu dziedzinach, w tym również tej, która w żadnym wypadku nie może być nam obojętna, gdyż rzutuje na to, jakie w tym kraju wyrastają kolejne pokolenia młodych ludzi.

 

 

O ile zrozumiała była dezorganizacja naszego życia, spowodowana pandemią,  niepokój budzić musi postępowanie w czasach normalnych. Jedna reforma szkolna goni drugą i – jeżeli wierzyć specjalistom z pogranicza socjologii i nauk pedagogicznych twierdzącym, że wdrożenie określonego systemu oświatowego jest skuteczne dopiero wtedy, gdy funkcjonuje on przez co najmniej 15 lat, to w Polsce od zakończenia II Wojny Światowej mamy do czynienia z nieustającą w tej dziedzinie radosną improwizacją.

Trudno bowiem założyć świadome uprawianie sabotażu w tak istotnej dla narodu dziedzinie życia społecznego. Ten szczególny stan rzeczy powoduje, że wszystko, co zachowało choćby pozory stabilności, budzi podejrzenie o skostnienie i anachronizm. Zrozumiała dążność do szukania nowych rozwiązań nie musi wszak prowadzić do radykalnego reformowania – gorzej – likwidowania sprawdzonych form działalności w zakresie uprzystępniania muzyki dzieciom i młodzieży szkolnej za pośrednictwem ustabilizowanej w ciągu kilkudziesięciu lat akcji tzw. szkolnych audycji muzycznych, czyli koncertów solistyczno-kameralnych w pomieszczeniach szkolnych (aulach, klasach, salach gimnastycznych, a nawet na przestronnych korytarzach).

 

 

Argument skostnienia wspierany jest w tym przypadku głównie zarzutami odnoszącymi się do spraw natury organizacyjno-technicznej np. braku środków transportu koniecznych do realizacji koncertów w terenie, złego stanu fortepianu lub pianina – instrumentu warunkującego w większości przypadków prezentację muzyki,  rzekomego zakłócania toku nauczania przy napiętym programie nauczania, i – przede wszystkim - marginalnego nierzadko traktowania tego typu koncertów przez kierownictwa realizujących je placówek, wreszcie trudności z pozyskaniem do nich wartościowych artystów. Organizatorami tego typu koncertów są z reguły rozsiane po całym kraju filharmonie, jakkolwiek problemem zainteresowały się w wielu przypadkach świadome zapotrzebowania firmy prywatne (agencje artystyczne), które – jak należy podejrzewać – za swoje usługi muszą pozyskać zapłatę zapewniającą im pokrycie kosztów organizacji i honorariów. Placówki państwowe, dotowane przez państwo i rozliczające te koncerty w ramach budżetu przewidzianego dla działalności artystycznej instytucji, zadowalają się zwykle skromnym ekwiwalentem, mając zapewnione dofinansowanie. Dla przykładu cennik Filharmonii Śląskiej (zob. Internet) przewiduje następujące opłaty za audycję muzyczną: 370 zł dla szkół na terenie Katowic, 430 zł dla pozostałych szkół (390 zł przy powtórzeniu audycji) i 520 zł dla ośrodków kultury (460 zł przy powtórzeniu audycji); ceny są zwolnione z podatku VAT.

Są to kwoty nie nadwyrężające budżetu szkoły czy innej placówki kulturalnej (świetlicy, domu kultury). Można przypuszczać, że podobne opłaty stosowane są również w innych filharmoniach. W każdym razie – po transformacji, zwłaszcza po 2000. roku ruszyły w sukurs filharmonii liczne agencje oferujące audycje muzyczne, a ich twórcy proponowali w wielu przypadkach koncerty umuzykalniające o dużym wachlarzu tematycznym, świadczącym o ich profesjonalizmie (dla przykładu: Muzyka dawna, Przeboje wielkich mistrzów – z Sonatą księżycową Beethovena, Menuetem Paderewskiego itp.Przy tym w propozycjach znalazły się również takie tytuły, jak, Najsłynniejsze melodie filmowe., Musicale wszechczasów. Dla porównania Filharmonia Śląska zaproponowała na sezon 2023/24 następującą tematykę: Wiedeń i  Paryż – Wielkie Miasta Wielkich Kompozytorów (październik/listopad), Kolędy Świata – Melodie Świąteczne Różnych Narodów (grudzień), Muzyka Dawnych Dworów i Pałaców (styczeń), Ameryka Południowa i Jej Muzyczne Symbole (luty/marzec), Oscarowe Hity (kwiecień), Taneczne Historie( maj), Niezwykła Moc Blachy (czerwiec). 

 

Problematyka szkolnych audycji muzycznych i koncertów symfonicznych dla dzieci i młodzieży w latach siedemdziesiątych XX wieku  i jeszcze kilkadziesiąt lat później cieszyła się dużym zainteresowaniem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków oraz wsparciem Ministerstwa Kultury i Sztuki, co skutkowało m.in. ożywioną działalnością powołanej przy ZG SPAM Komisji Zagadnieniowej do spraw Upowszechnienia Muzyki wśród Dzieci i Młodzieży, w składzie której znaleźli się wybitni polscy prelegenci i komentatorzy muzyczni (Andrzej Schmidt, Janusz Cegiełła, Aleksander Kaźmierczak, Barbara Chmara Żaczkiewicz, Maciej Rutkowski, Karol Bula – przewodniczący), a także wydaniem w 1991 roku przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne publikacji pt. Jak mówić o muzyce? Vademecum komentatora muzycznego mojego autorstwa. To właśnie w niej znalazły się zalecenia dotyczące profilu szkolnej audycji muzycznej jako formy koncertu o walorach artystycznych i poznawczych, gdzie o powodzeniu decyduje kilka czynników: dobór środków wykonawczych, dobór programu według określonych kryteriów (rzutują one na prezentowany repertuar), koncepcja i układ programu oraz prowadzenie.

W swoich rozważaniach na temat tego typu koncertów związany z Filharmonią Poznańską i Pomorską Aleksander Kaźmierczak podkreślił, że głównym założeniem i celem szkolnych audycji muzycznych jest rozbudzenie wrażliwości estetycznej na przeżycia muzyczne. Stąd wynika stawianie postulatu „słyszenia” przed postulatem wiedzy o muzyce

 

 

Ta uwaga bywała niestety nierzadko lekceważona i zadowalano się niefrasobliwością w doborze tematyki i wynikającego z niej repertuaru, a także powierzaniem komentowania tego typu koncertów słabo do tego przygotowanym osobom, które zwykle zadowalały się przekazywaniem młodocianym słuchaczom jedynie podstawowych informacji dotyczących twórcy i prezentowanego utworu, nie stanowiących gwarancji oddźwięku emocjonalnego (zob. K. Bula, Społeczny aspekt działalności instytucji artystycznych ze szczególnym uwzględnieniem akcji szkolnych audycji muzycznych, Poradnik Muzyczny nr 12/1969).

 

 

Przyjmując, że  u podstaw powodzenia tej działalności leży  założenie, iż na czele zespołu realizującego owe koncerty (z reguły składają się one z pianisty i dwóch do czterech solistów, wzgl. zespołu kameralistów – np. kwartetu smyczkowego itp.) stoi świadomy swej roli przewodnika komentator (prelegent) muzyczny, to łatwo zrozumieć, że znaczący musi być jego wkład przy koncypowaniu kształtu audycji, zanim wyruszy z ekipą w teren.

W wielu placówkach muzycznych kierownictwo działu zajmującego się tą działalnością zabiegało o wyróżniających się w tej dziedzinie prowadzących, współtworząc stosowne warunki dla należytego przygotowania koncertów.

 

 

O powodzeniu koncertów solistyczno-kameralnych dla dzieci i młodzieży decyduje koncepcja każdego pojedynczego koncertu, a tę sugeruje w znacznym stopniu temat koncertu; przy tym należy zważać na miejsce tematu w całorocznym, a nawet kilkuletnim cyklu  audycji. Temat jest więc punktem wyjścia dla  przygotowania, a następnie realizacji audycji. Temat powinien być zalążkiem treści prelekcji.

Tematyczność, jak twierdzi Andrzej Schmidt, różni szkolne audycje muzyczne od zwykłych koncertów i zbliża audycje w pewnej mierze do działalności pedagogicznej. Istotne jest wyważenie proporcji czynnika koncertowego i  dydaktycznego. Nie ma tutaj stałej proporcji. Zależna jest ona od konkretnego audytorium, indywidualności komentatora i oczywiście od tematu.

 

 

W okresie, gdy funkcję dyrektora Departamentu Sztuki w MKiS pełniła Izabela Bojkowska grono ekspertów z zakresu muzyki, w składzie którego znalazło się kilku czołowych  w kraju prelegentów muzycznych, opracowało wytyczne dla autorów kilkuletnich cykli tematycznych, pozostawiając filharmoniom pełną swobodę w doborze czterech tematów w każdym rocznym cyklu (obejmował on zwykle 10 audycji).

 

Pozostałe sześć tematów uwzględniać miały następujący układ zagadnień:

I wybrane zagadnienia z zakresu estetyki np. Dźwięki i wyobraźnia; Muzyka to nie tylko rytm i melodia; Technika, tempo, precyzja; Barwy brzmienia; Liryka, epika, dramat; Poezja śpiewana; Przyroda w muzyce;

II zagadnienia stylistyczne np. Barok w muzyce; Muzyka Klasyków wiedeńskich; Muzyka epoki  romantyzmu; Muzyka XX i XXI wieku;

III zagadnienia strukturalne (faktura, forma) np. Polifonia i homofonia; Od pomysłu do dzieła muzycznego; Temat w muzyce; Rondo i wariacje; Miniatura instrumentalna, Sonata;

IV zagadnienia narodowe np. Muzyka angielska; Muzyka hiszpańska; Polskie tańce ludowe, a muzyka artystyczna; Kultura Podhala źródłem inspiracji muzycznej; Spirituals i blues; 

V muzyka polska np. Złoty wiek muzyki polskiej; Muzyka polskiego oświecenia i preromantyzmu; Fryderyk Chopin; Stanisław Moniuszko; Karol Szymanowski i Młoda Polska; Warszawska Jesień;

VI sylwetka kompozytora np. Johan Sebastian Bach; Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Claude Debussy, Siergiej Prokofiew; Witold Lutosławski.

 

 

Przy założeniu czteroletniego toku nauczania w liceum każdą grupę zagadnień miały reprezentować w czteroletnim cyklu cztery tematy. Przytoczone wyżej przykłady tematów w poszczególnych grupach zagadnień nie ograniczały inwencji  autorów cyklu, a uzupełnione o takie, które wiązały się z ewentualnymi oczekiwaniami kreślonych odbiorców – w tym dla przykładu z prezentacją „arcydzieła muzycznego” (Chaconny J.S. Bacha, Sonaty księżycowej L. van Beethovena, cyklu pieśni F. Schuberta) lub quizem końcoworocznym (z nagrodami książkowymi) były gwarancją powodzenia. 

Warto by dzisiaj przyjrzeć się aktualnym rozwiązaniom tego niebagatelnego zagadnienia!

                                                                           Katowice, 12 lutego Karol Rafał Bula